Her yıl yaklaşık 1,89 milyon diyetle
ilgili ölümün büyük bir kısmı yüksek kan basıncı ve kardiyovasküler hastalıklar
ve bunların iyi bilinen bir nedeni olan aşırı sodyum alımıyla ilişkili olduğu
tahmin edilmektedir. Küresel ortalama sodyum alımının 4310 mg/gün (günde 10,78
g tuz) olduğu tahmin edilmekte olup bu miktar fizyolojik gereksinimin çok
üzerindedir. (Yetişkinlerde günde <5 g tuz).
Doğal bir mineral olan sodyum, fazla
tüketildiğinde kalp hastalığı, felç ve erken ölüm riskini artırır. Toplumların
ana sodyum kaynağı sofra tuzu (sodyum klorür) olmakla birlikte sodyum glutamat
gibi diğer çeşnilerde de bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) sodyum
alımının azaltılmasına ilişkin küresel raporuna göre üye Devletlerinin yalnızca
%5'i zorunlu ve kapsamlı sodyum azaltma politikalarıyla korunmakta olup DSÖ üye
devletlerinin %73'ünün bu tür politikaların eksiksiz bir şekilde
uygulanmasından yoksun olduğu görülmektedir. Çoğu ülkenin henüz herhangi bir
zorunlu sodyum azaltma politikasını benimsemediğinin belirtildiği raporda
sağlıksız beslenmenin, dünya çapında ölüm ve hastalık nedenlerinde ilk
sıralarda yer aldığı ve aşırı sodyum alımının da oldukça etkili olduğu
belirtilmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) sodyum
alımının azaltılmasına ilişkin küresel raporu, dünya ülkelerinin 2025 yılına
kadar sodyum alımını %30 oranında azaltma şeklindeki küresel hedefine ulaşma
yolundan saptığını göstermektedir.
DSÖ, üye devletleri sodyum alımını
azaltma politikalarını gecikmeden uygulamaya ve aşırı tuz tüketiminin zararlı
etkilerini hafifletmeye çağırmaktadır. DSÖ ayrıca gıda üreticilerini
ürünlerinde iddialı sodyum azaltma hedefleri belirlemeye çağırmaktadır. Son
derece uygun maliyetli sodyum azaltma politikalarının uygulanması, 2030 yılına
kadar dünya çapında tahminen 7 milyon hayat kurtarabilir.
Bu, bulaşıcı olmayan hastalıklardan
ölümleri azaltmaya yönelik Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi hedefine ulaşmak için
eylemin önemli bir bileşenidir. Ancak bugün sadece dokuz ülke (Brezilya, Şili,
Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Malezya, Meksika, Suudi Arabistan, İspanya ve
Uruguay) sodyum alımını azaltmak için kapsamlı bir önerilen politikalar
paketine sahiptir.
Ülkeler, işlenmiş gıdalar için “DSÖ
Küresel Sodyum Kıyaslamaları” doğrultusunda sodyum içeriği hedefleri
belirlemeye ve bu politikalar aracılığıyla bunları uygulamaya teşvik
edilmektedir.
DSÖ, tüm ülkeleri sodyum azaltımı için 'En
İyi Satın Alımları' uygulamaya ve üreticilere gıdadaki sodyum içeriği için DSÖ
kriterlerini uygulamaya çağırmaktadır.
Tuz (Sodyum) tüketiminin azaltılmasına
yönelik kapsamlı bir yaklaşım, zorunlu politikaların ve bulaşıcı olmayan
hastalıkların önlenmesine büyük ölçüde katkıda bulunmakta ve DSÖ'nün sodyumla
ilgili dört "en iyi satın alma" müdahalesinin benimsenmesini
içermektedir. Bunlar:
- Yiyecekleri daha az tuz içerecek şekilde yeniden
formüle etmek ve yiyecek ve öğünlerdeki sodyum miktarı için hedefler
belirlemek
- Hastaneler, okullar, işyerleri ve huzurevleri
gibi kamu kurumlarında tuz veya sodyum açısından zengin gıdaların
sınırlandırılmasına yönelik kamu gıda alım politikalarının oluşturulması
- Tüketicilerin sodyum içeriği daha düşük ürünleri
seçmesine yardımcı olan paketin ön tarafı etiketleme
- Tuz/sodyum tüketimini azaltmak için davranış
değişikliği iletişimi ve kitle iletişim kampanyalarının yapılması
Ülkemizde de 2011 yılından beridir
Türkiye Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı yürütülmektedir. Bu kapsamda
salça, ekmek gibi temel besin maddeleri tebliğlerinde tuz azaltılmış, Sağlıklı
Beslenme ve Hareketli hayat İş Birliği Platformu ile paketli gıdalarda ve toplu
beslenme yapılan lokanta, pastane gibi işletmelerde üretimde gönüllü olarak
tuzun azaltılması gibi çalışmaları yürütülmektedir.
Sodyum alımını azaltmak, sağlığı
iyileştirmenin ve bulaşıcı olmayan hastalıkların yükünü azaltmanın en uygun
maliyetli yollarından biridir, çünkü çok sayıda kardiyovasküler olayı ve ölümü
çok düşük toplam program maliyetleriyle önleyebilir.
Kaynaklar:
https://www.who.int/news/item/09-03-2023-massive-efforts-needed-to-reduce-salt-intake-and-protect-lives
https://www.who.int/publications/i/item/9789240069985
